28 maart 2025
Studiereis Vlaanderen: Zeven lessen over economische gebiedstransformatie
Hoe maak je economische gebiedstransformaties succesvol, hoe stuur je grondgebruik in de juiste richting en hoe sluiten die aan bij beleidstrends als circulaire en biobased economie, ruimte voor innovatie en brede welvaart als uitgangspunt voor gebiedsontwikkeling? Deze vragen stonden centraal tijdens de eerste studiereis van Buck Consultant International (BCI) en vakblad BT. Bezoeken aan Blue Gate Antwerp, Wetenschapspark Arenberg, Flanders Logistics Valley in Genk en Chemelot in Geleen lieten zien hoe strategische keuzes leiden tot economisch momentum. In een notendop een antwoord op de vraag wat kunnen we leren van deze regio’s?
Een van de belangrijkste inzichten uit de studiereis is dat gebiedsbranding niet alleen een marketingtool is, maar ook daadwerkelijk beweging kan creëren. Het kan de aandacht vestigen op het belang van ruimte voor werk en het aantrekkelijk maken, zoals Blue Gate Antwerp. Dit voormalige industriële havengebied (Petroleum Zuid, red.), waar ooit de grootste petroleumhaven van Europa was gevestigd, transformeert tot een duurzame bedrijvencampus en trekt door zijn duidelijke positionering nieuwe bedrijvigheid aan.
MAATSCHAPPELIJK GRONDEIGENDOM
Een succesvolle gebiedsontwikkeling vraagt om samenwerking, niet alleen tussen publieke en private partijen, maar ook tussen gemeenten en regio’s. Leuven is een treffend voorbeeld: de stad is te groot voor alleen zichzelf en zoekt daarom actief samenwerking met andere hightech-clusters, zoals ook Antwerpen dat doet. Dit voorkomt versnippering en zorgt ervoor dat bedrijven behouden blijven en op kunnen schalen binnen de regio.
Een cruciale factor in het sturen van economische ontwikkeling is maatschappelijk grondeigendom. KU Leuven laat zien hoe dit werkt met haar strategische grondpositie op Wetenschapspark Arenberg. Doordat de universiteit het eigendom van kavels behoudt, kan zij de ontwikkeling in lijn met haar visie sturen. Zonder deze regie zouden de kavels al lang aan de hoogste bieder verkocht zijn, zonder rekening te houden met de langetermijnwaarde voor de regio.
MARKTGERICHT OF MARKTSTUREND?
Een terugkerend thema tijdens de studiereis van BT en BCI was de vraag: "You can’t beat the market of je eigen markt creëren?" Blue Gate Antwerp begon met een specifieke focus op de hoogwaardige maakindustrie, maar moest door marktdynamiek haar profiel bijstellen. In Genk bleek de maakindustrie niet eenvoudig te sturen na het vertrek van Ford in 2014. Daarom werd bewust gekozen om het voormalige Ford-terrein succesvol te herontwikkelen tot een trimodaal ontsloten logistieke hotspot. Chemelot heeft te maken met concurrentie van goedkope, niet-duurzame import. De uitdaging is hoe je wél grip krijgt op de markt, zonder de economische dynamiek te verliezen. In de chemiesector wordt bijvoorbeeld gepleit voor een verplichte afname van een bepaald percentage circulaire producten om de transitie te versnellen.
SLIM GRONDGEBRUIK
Een ander interessant inzicht kwam naar voren tijdens het bezoek waar duidelijk werd dat de Vlaamse Waterweg in België de watergebonden bedrijventerreinen beheert. Dat betekent dat wanneer een kavel niet optimaal wordt benut voor watergebonden activiteiten, de Vlaamse overheid een belasting oplegt. Dit zorgt voor efficiënter ruimtegebruik en voorkomt verspilling van strategische locaties. Zou een vergelijkbare maatregel ook in Nederland toegepast kunnen worden door een Rijkswaterstaat? Het zou een impuls kunnen geven aan een duurzamer en efficiënter gebruik van bedrijventerreinen.
Zeven lessen uit de studiereis economische gebiedstransformaties:
- Tijd, samenwerking en slimme constructies zijn cruciaal: Grote gebiedstransformaties vergen jarenlange inspanningen. Saneren en woningen bouwen gaat sneller en levert meer op, maar voor duurzame werkgebieden is geduld nodig. Samenwerking tussen publieke en private partijen is essentieel, net als slimme constructies voor eigendom, financiering en inrichting.
- Regionale samenwerking als motor voor groei: Een herontwikkeld bedrijventerrein kan bedrijven van elders opvangen en doorgroeimogelijkheden bieden voor regionale ondernemingen. Duurzame groei vraagt om ruimtelijke planning en betrokkenheid van omliggende gemeenten, naast sterke kennisclusters.
- Gebiedsbranding als strategisch instrument: Branding van een gebied gaat verder dan marketing; het kan economische dynamiek creëren. Een sterk merk helpt bedrijven aantrekken en vestigt de aandacht op het belang van ruimte voor werk, zoals te zien bij Blue Gate Antwerp.
- Marktgericht denken en doelgroepanalyse: Zonder inzicht in de markt is herontwikkeling kansloos. Marktverkenningen en gesprekken met koplopers in specifieke sectoren helpen bij de juiste inrichting en positionering van terreinen.
- Schuifruimte creëren voor optimale benutting: Nieuwe of getransformeerde terreinen kunnen fungeren als 'blue field', waar bedrijven binnen de regio naar kunnen uitwijken. Dit creëert ruimte voor verdere groei en herontwikkeling van bestaande locaties.
- Gerichte marktinterventie om duurzaamheid te borgen: De vrije markt lost niet alles op. Beleidsmaatregelen zoals een verplichte modal split voor logistieke terreinen of een minimale afname van circulaire producten kunnen bijdragen aan een duurzame economie. Het Vlaamse model waarbij belasting wordt geheven op suboptimaal grondgebruik biedt inspiratie.
- Maatschappelijk grondeigendom als sturingsmechanisme: Strategisch grondbezit voorkomt dat waardevolle kavels enkel bij de hoogste bieder terechtkomen. Dit biedt overheden en kennisinstellingen de kans om economische en maatschappelijke ontwikkeling actief te sturen en toekomstbestendig te maken.
Gepubliceerd: 26 februari op BT online
